ทฤษฎีที่ใช้ใน Information Systems (IS) Research

เป็นศาสตร์ ก็ต้องมีทฤษฎี (Theories) .. ตัวอย่างทฤษฎีที่ใช้สำหรับงานวิจัยทางด้าน Information Systems (IS) มีดังนี้

– A –
1. Absorptive capacity theory
2. Actor network theory
3. Adaptive structuration theory
4. Administrative behavior, theory of
5. Agency theory
6. Argumentation theory

– B –

7. Behavioral decision theory
8. Boundary object theory

– C –

9. Chaos theory
10. Cognitive dissonance theory
11. Cognitive fit theory
12. Cognitive load theory
13. Competitive strategy (Porter)
14. Complexity theory
15. Contingency theory
16. Critical realism theory
17. Critical social theory
18. Critical success factors, theory of

– D –

19. Deferred action, theory of
20. Delone and McLean IS success model
21. Diffusion of innovations theory
22. Dynamic capabilities

– E –

23. Embodied social presence theory
24. Equity theory
25. Evolutionary theory
26. Expectation confirmation theory

– F –

27. Feminism theory
28. Fit-Viability theory
29. Flow theory

– G –

30. Game theory
31. Garbage can theory
32. General systems theory
33. General deterrence theory

– H –

34. Hermeneutics

– I –

35. Illusion of control
36. Impression management, theory of
37. Information processing theory
38. Institutional theory
39. International information systems theory

– K –

40. Knowledge-based theory of the firm

– L –

41. Language action perspective
42. Lemon Market Theory

– M –

43. Management fashion theory
44. Media richness theory
45. Media synchronicity theory
46. Modal aspects, theory of
47. Multi-attribute utility theory

– O –

48. Organizational culture theory
49. Organizational information processing theory
50. Organizational knowledge creation
51. Organizational learning theory

– P –

52. Portfolio theory
53. Process virtualization theory
54. Prospect theory
55. Punctuated equilibrium theory

– R –

56. Real options theory
57. Resource-based view of the firm
58. Resource dependency theory

– S –

59. Self-efficacy theory
60. SERVQUAL
61. Social capital theory
62. Social cognitive theory
63. Social exchange theory
64. Social learning theory
65. Social network theory
66. Social shaping of technology
67. Socio-technical theory
68. Soft systems theory
69. Stakeholder theory
70. Structuration theory

– T –

71. Task closure theory
72. Task-technology fit
73. Technological frames of reference
74. Technology acceptance model
75. Technology dominance, theory of
76. Technology-organization-environment framework
77. Theory of planned behavior
78. Theory of reasoned action
79. Transaction cost economics
80. Transactive memory theory

– U –

81. Unified theory of acceptance and use of technology
82. Usage control model

– W –

83. Work systems theory

– Y –

84. Yield shift theory of satisfaction

แต่ถ้าจะเอาทฤษฎีเยอะกว่านี้ ขอให้ดูรวมรายชื่อทฤษฎีต่างๆ (Theories) ที่ใช้ในการวิจัยทางสารสนเทศศาสตร์ (Information Science) ระบบสารสนเทศ Information Systems (IS) และศาสตร์อื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง ได้จาก link นี้ค่ะ http://bit.ly/fmYeJq

กระบวนทัศน์ทางเลือก (Alternative Paradiagm)

ใครต้องการทำความเข้าใจเรื่องกระบวนทัศน์และทฤษฎีการวิจัย แนะนำให้อ่านหนังสือเล่มนี้เลย “ศาสตร์และศิลป์แห่งการวิจัยเชิงคุณภาพ” ของอาจารย์ชาย โพธิสิตา แห่งสถาบันวิจัยประชากรและสังคม เป็นหนังสือที่ได้รับรางวัลตำราดีเด่น มหาวิทยาลัยมหิดล ประจำปี 2548 อาจารย์เขียนดีมาก แต่เวลาอ่านต้องมีเวลาและสมาธิมากๆ เพราะเล่มใหญ่ เพลินเหมือนอ่านนิยายเลย

ขออนุญาตคัดลอกและสรุปบางตอนมาลงไว้นะคะ เป็นข้อมูลเปรียบเทียบจุดยืนของกระบวนทัศน์ปฏิฐานนิยม (Positivism) กับกระบวนทัศน์ทางเลือก (Alternative Paradiagm) จากบางตอนของหนังสือเล่มนี้

• ภววิทยา (Ontology) : ธรรมชาติของความจริง/ความรู้

กระบวนทัศน์ปฏิฐานนิยม เห็นว่า ความจริง/ความรู้ มีอยู่โดยตัวของมันเอง เป็นอิสระจากผู้รู้ เป็นภววิสัย (objective) ความจริงหรือความรู้ที่ถูกค้นพบและผ่านการพิสูจน์แล้ว มีคุณสมบัติเป็นสากล ความจริงในเรื่องใดเรื่องหนึ่งมีเพียงหนึ่งเดียว (single reality) เป็นจุดยืนแบบสัจนิยม (realism) หรือสัจนิยมสามัญ (naive realism)

กระบวนทัศน์ทางเลือก หรือแนวคิดหลังปฏิฐานนิยม (postpositivism) เห็นว่า ความจริงและความรู้ที่นักวิจัยอ้างว่าตนได้ค้นพบ ล้วนเป็นสิ่งที่ถูกสร้างขึ้น เป็นภาพสร้าง (construct) ความจริง/ความรู้จึงไม่ได้มีเพียงหนึ่งเดียว แต่มีได้หลากหลาย ขึ้นอยู่กับบุคคลและบริบท ดังนั้นจึงมีลักษณะจำเพาะเจาะจง เป็นอัตวิสัย (subjective) ทัศนะของกระบวนการทางเลือกจึงเป็นแบบสัมพัทธนิยม (relativism)

• ญาณวิทยา (Epistemology) : ผู้รู้กับสิ่งที่ถูกรู้

กระบวนทัศน์ปฏิฐานนิยม เชื่อว่า ความจริง/ความรู้ มีอยู่อย่างเป็นเอกเทศ ดังนั้น นักวิจัย (ผู้รู้) กับคนหรือสิ่งที่ถูกวิจัย (สิ่งที่ถูกรู้) จะต้องไม่มีความสัมพันธ์อะไรต่อกัน มิฉะนั้นจะเกิดอคติ และสิ่งที่ถูกวิจัยจะเสียความเป็นภววิสัย
กระบวนทัศน์ทางเลือก ผู้ทำการวิจัยกับผู้ที่ถูกวิจัยมีปฏิสัมพันธ์กัน และต่างมีอิทธิพลต่อกันและกัน แยกจากกันไม่ได้ ความสัมพันธ์ระหว่างนักวิจัยกับผู้ถูกวิจัย เป็นกุญแจสำคัญของการเข้าถึงข้อมูลที่ถูกต้องตรงประเด็น แต่ต้องระวังไม่ให้ความสัมพันธ์ที่ดีเกินไป เป็นอุปสรรคต่อการเก็บข้อมูล

• วิธีวิทยา (Methodology) : วิธีการเข้าถึงความจริง/ความรู้

กระบวนทัศน์ปฏิฐานนิยม ใช้วิธีที่นักวิจัยสามารถควบคุมหรือจัดการกับสิ่งที่ศึกษาได้ เช่นวิธีการทดลอง วิธีการวิจัยเชิงปริมาณ ดำเนินการวิจัยแบบนิรนัย (deductive approach) คือ สร้างสมมติฐานจากความรู้หรือแนวคิดทฤษฎีที่มีอยู่ก่อน (hypothetico-deductive method)
กระบวนทัศน์ทางเลือก ความจริง/ความรู้ขึ้นอยู่กับบริบท การเริ่มต้นกระบวนการวิจัยด้วยสมมติฐานไม่ใช่วิธีการที่ดีที่สุด สมมติฐานควรจะถูกสร้างขึ้นมาจากข้อมูลโดยตรง ไม่ใช่ตั้งมาก่อนการมีข้อมูล การวิจัยไม่ได้มุ่งเพื่อพิสูจน์สมมติฐาน แต่มุ่งสร้างสมมติฐานเพื่อการทดสอบในภายหลัง ดำเนินการวิจัยแบบอุปนัย (inductive approach) คือสร้างสมมติฐานขึ้นมาจากข้อมูลที่เก็บมาในการวิจัยนั้นโดยเฉพาะ (hypothesis grounded in the data) นักวิจัยเข้าไปมีส่วนร่วมโดยตรงกับสถานการณ์หรือกับประชาชนผู้ถูกศึกษา มีการออกแบบการวิจัยที่ยืดหยุ่น ใช้วิธีการวิจัยเชิงคุณภาพหลายแบบ นักวิจัยเป็นเครื่องมือสำคัญในการเก็บข้อมูล ใช้การสังเกตการณ์แบบมีส่วนร่วมที่เปิดโอกาสให้นักวิจัยใช้ความสัมพันธ์อย่างไม่เป็นทางการ เป็นสะพานเชื่อมไปสู่การได้ข้อมูลที่ดี

• ความสัมพันธ์เชิงเหตุและผล (Causality)

กระบวนทัศน์ปฏิฐานนิยม จุดมุ่งหมายคือการพิสูจน์สมมติฐานที่นักวิจัยตั้งขึ้น หรือพิสูจน์ทฤษฎีที่มีอยู่แล้ว เหตุย่อมมาก่อนผล หรืออย่างน้อยเหตุกับผลในเวลาไล่เลี่ยกันหรือพร้อมกัน เหตุกับผลสัมพันธ์กันในลักษณะเป็นเส้นตรง (linear) หรือเส้นตรงหลายมิติ (multilinear)
กระบวนทัศน์ทางเลือก ไม่ได้มีจุดมุ่งหมายเพื่อหาความสัมพันธ์เชิงเหตุผล แต่มุ่งทำความเข้าใจด้วยการตีความหรือปรากฎการณ์ที่ศึกษาเป็นหลัก สรรพสิ่งย่อมอยู่ในฐานะที่จะมีผลกระทบต่อกันและกันได้ ความสัมพันธ์ระหว่างเหตุและผลเป็นความสัมพันธ์เชิงพหุ ดังนั้นการวิจัยเชิงคุณภาพจึงศึกษาวิเคราะห์อย่างเป็นองค์รวม มุ่งทำความเข้าใจความหมาย และการอธิบายมากกว่าพิสูจน์หาความสัมพันธ์เชิงเหตุและผลระหว่างปัจจัยต่างๆ

• ค่านิยม (Values) และอคติในการวิจัย

กระบวนทัศน์ปฏิฐานนิยม การวิจัยเป็นกระบวนการที่ต้องดำเนินไปอย่างปราศจากค่านิยมหรืออคติ วิธีการที่เป็นภววิสัย (objective) จะช่วยทำให้การวิจัยเป็นสิ่งที่ปราศจากค่านิยมหรืออคติได้
กระบวนทัศน์ทางเลือก การวิจัยเป็นกระบวนการที่หนีไม่พ้นค่านิยมหรืออคติ (Value-leden) ซึ่งอาจมาจากภายในตัวนักวิจัยหรือจากบริบทภายนอกนักวิจัยก็ได้ นักวิจัยเปิดเผยผลการวิจัยให้เห็นว่า มีค่านิยมหรืออคติอะไร อย่างไร ในการวิจัย แยกการตีความของกลุ่มตัวอย่างที่ถูกศึกษา ออกจากการตีความของนักวิจัย เพื่อไม่ให้ผู้อ่านสับสน ค่านิยมหรืออคติในการวิจัย ความจริงไม่ใช่สิ่งที่เสียหายเสมอไป แต่เป็นสิ่งที่นักวิจัยต้องพึงสังวรระวัง

• สามัญการ (Generalization)

: มโนทัศน์ที่ใช้เพื่อหมายถึงการที่ผลการศึกษาจากที่หนึ่ง ณ เวลาหนึ่ง สามารถนำไปใช้ในที่อื่นและในเวลาอื่นได้
กระบวนทัศน์ปฏิฐานนิยม เชื่อว่า สามัญการเป็นจุดมุ่งหมายสำคัญของการวิจัย ความจริงในเรื่องใดเรื่องหนึ่ง มีเพียงหนึ่งเดียว และมีคุณสมบัติเป็นเสมือนกฎในเรื่องนั้นๆ (law-like reality) ผลการวิจัยย่อมไม่ถูกจำกัดด้วยเวลาและบริบท (time-and-context-free) นั่นคือใช้ได้ทั่วไปนั่นเอง จุดมุ่งหมายของการวิจัยคือการพัฒนาองค์ความรู้ที่มีลักษณะเป็นกฎ (nomothetic) สามารถนำไปใช้ได้ทั่วไป (กลุ่มตัวอย่างการวิจัยที่มีความเป็นตัวแทนสูง จะทำให้ผลการวิจัยสามารถนำไปใช้ในวงกว้างได้มาก หรือสามัญการได้มาก)
กระบวนทัศน์ทางเลือก จุดมุ่งหมายของการวิจัย คือการพัฒนาองค์ความรู้หรือคำอธิบายสำหรับสถานการณ์ที่เฉพาะเจาะจง ในรูปของสมมติฐานเชิงปฏิบัติการที่มุ่งเพื่อใช้เฉพาะกรณีเป็นหลัก หรือในรูปของข้อสรุปเชิงทฤษฎีที่สามัญการได้ภายใต้เงื่อนไขที่จำกัด

อ้างอิง: ชาย โพธิสิตา. (2552). ศาสตร์และศิลป์แห่งการวิจัยเชิงคุณภาพ พิมพ์ครั้งที่ 4 กรุงเทพฯ: อมรินทร์พริ้นติ้ง